Umysł wyzwolony
Steven C. Hayes, Umysł wyzwolony. GWP, Sopot 2020.
„Od pozytywnego lub negatywnego charakteru tego głosu [wewnętrznego dyktatora, dop. AK.] istotniejsza jest jednak jego dominująca funkcja. (…) Tym, co potencjalnie jest tak groźne we władzy owego głosu nad nami, okazuje się fakt, że nie zdajemy sobie sprawy, iż go słuchamy. On zaś nieustannie snuje opowieść o tym, kim jesteśmy, jak wypadamy w porównaniu z innymi ludźmi, co oni o nas myślą i co musimy zrobić, aby się upewnić, że jesteśmy w porządku, że radzimy sobie ze wszystkimi napotkanymi wyzwaniami. Jego dyktat jest do tego stopnia totalny i zarazem niezauważalny, że zaczynamy się w tym głosie zatracać; identyfikujemy się z nim albo dokonujemy z nim fuzji. Zmuszeni do znalezienia jego źródła, uznajemy w naturalny sposób, że Wewnętrzny Dyktator jest naszym głosem, naszymi myślami, a nawet naszym prawdziwym Ja. To dlatego właśnie nazywamy ten głos ego, co po łacinie oznacza „ja”. Tak naprawdę jednak jest to opowieść o Ja. Wikła nas do tego stopnia, że traktujemy jej nakazy dosłownie” (s. 48).
Polecam książkę, która jest jednocześnie podręcznikiem, przewodnikiem i poradnikiem psychologicznym. Jeśli szukamy spójnej koncepcji, która ma walory pozwalające na odczytanie naszych systemów reagowania na bodźce płynące z zewnątrz i wewnątrz i jednocześnie budowania zintegrowanej postawy wobec tego, co nas otacza, to opisana w książce terapia akceptacji i zaangażowania Hayes’a jest świetną propozycją. Aby zdefiniować wyzwanie, jakie możemy uczynić motywem naszej pracy, już na początku Autor zestawia dwie postawy: sztywność i elastyczność psychologiczną. Oczywiście to wyzwanie to wywołanie zmiany trybu, w którym będziemy funkcjonować w naszej codzienności. Sztywność psychologiczna to postawa unikowa wobec negatywnych myśli czy uczuć wywołanych trudnymi doświadczeniami. To koleiny, które są żłobione staraniami usunięcia, pokonania stojących przed nami wyzwań psychicznych poprzez rozpamiętywanie, zamartwianie się, autostymulację, pracę bez końca, nadmierne staranie, ale też odwracanie uwagi (a potrafimy to robić na wiele sposobów) i pogrążamy w nieuważności. Zdaniem Autora każdego dnia korzystamy z tego finalnie obciążającego arsenału aby odsunąć od siebie cierpienie, aby pozbyć się go w bardziej lub mniej określonej przyszłości. Przeciwieństwo tej postawy – elastyczność psychologiczna – jest zbiorem umiejętności. To zdolność otwartego odczuwania i myślenia, własnowolnego uczestnictwa w doświadczeniu bieżącej chwili oraz kierowanie życiem ku temu, co jest dla nas prawdziwie istotne. Elastyczność polega na uczeniu się nieodwracania od bolesnych przeżyć, zwracać ku swojemu cierpieniu aby nadawać życiu sens. Autor niezwykle obrazowo pokazuje, że nasze najgłębsze tęsknoty i najsilniejsze pobudki ukrywają się wewnątrz naszych najbardziej niezdrowych systemów obronnych. Badania pokazują, że ludzie, którzy nie tolerują lęku, jednocześnie nie tolerują szczęścia i radości – w sposób głęboko zakorzeniony prowadzą życie oporu, kontestacji, która uniemożliwia uznanie tego, co jest (choćby było to źródłem radości). To stała podejrzliwość, która każe uciekać pod dyktando Wewnętrznego Dyktatora – aspektu naszego umysłu podsuwający stale rozwiązania problemu naszego psychicznego bólu nawet, jeśli są to toksyczne rozwiązania. Wewnętrzny Dyktator zamienia nasze życie w problem do rozwiązania a nie proces, który się przeżywa. Terapia akceptacji i zaangażowania Hayes’a to uczenie się rezygnacji z prób kontrolowania lęku. W tej podróży istotne są następujące pojęcia związane z rozwijaną zmianą: defuzja (przekierowanie pragnienia spójności i rozumienia), ja (przejście od posłuszeństwa ego na przynależność i więzi, akceptacja (zwrot od unikania doświadczania ku akceptacji), obecność (zwrot od sztywnej uwagi skierowanej na przeszłość i przyszłość ku uwadze elastycznej, skupionej na teraźniejszości), wartości (zwrot od celów podporządkowanych oczekiwaniom społecznym ku wartości wybranych przez siebie), działanie (przejście od unikowego uporu ku żarliwemu działaniu). I każdy element tej nowej postawy, która zabiera z ręki narzędzia Wewnętrznemu Dyktatorowi, Autor przedstawia, opierając się na własnym doświadczeniu naukowym, badawczym, terapeutycznym i życiowym. To słabości, z którymi zmagał się Autor stanowiły kluczowy motyw jego poszukiwań, którymi dzieli się z czytelnikami. Imponująca narracja, inspirujące narzędzie przemiany.
opracował: dr hab. Arkadiusz Karwacki, prof. UMK